Wykorzystanie bardziej inteligentnych tworzyw sztucznych, wydłużenie ich trwałości i projektowanie z myślą o przyszłości, także pod względem estetycznym, z myślą o wycofaniu z eksploatacji. To mogą być główne założenia definiujące rolę, jaką świat designu może sobie wyznaczyć w nadchodzących latach, tworząc podstawę do podjęcia próby wprowadzenia zmian kulturowych niezbędnych do ograniczenia społecznych i środowiskowych skutków nieodpowiedzialnej konsumpcji tworzyw sztucznych.
Jak design może rozwiązać problem kryzysu związanego z tworzywami sztucznymi
Oczywiście, sam design nie rozwiąże problemu, biorąc pod uwagę ogromne konsekwencje krótkowzrocznych decyzji przemysłowych oraz nieodpowiedniej polityki odzysku i recyklingu. Z 90 miliardów ton surowców (minerałów, paliw kopalnych, metali i biomasy) zużywanych każdego roku na świecie, tylko 9 procent jest ponownie wykorzystywanych, a w Europie mniej niż jedna dziesiąta z 50 milionów ton plastiku produkowanego każdego roku jest wprowadzana do modelu gospodarki cyrkulacyjnej.
A jednak design może wiele osiągnąć w zakresie poprawy jakości poprzez zainicjowanie innowacyjnych projektów, które uprzywilejowują ekologiczne materiały, kwestionują ich wartość dla środowiska i zachęcają do przyjęcia nowych postaw wobec codziennej konsumpcji.
Sugerowanie nowych zachowań
Zdolność do wywoływania nowych trendów w zachowaniach zawsze była kluczowa dla dyscypliny projektowania, często zaczynając od wykorzystania nowych materiałów, takich jak tworzywa sztuczne w latach 60-tych. W 1964 roku, kiedy Marco Zanuso i Richard Sapper zaprojektowali dla włoskiej marki meblowej Kartell pierwsze w historii krzesełko dla dzieci wykonane w całości z polietylenu – najbardziej rozpowszechnionego rodzaju tworzywa sztucznego – materiał ten musiał dopiero zbudować swoją wiarygodność i reputację. Inteligentny i solidny projekt oparty na jednym materiale zaowocował produktem tak dobrze wykonanym, że pozostał on w katalogu firmy przez ponad dwadzieścia lat (wycofano go z produkcji dopiero po zmianie fizycznych wymiarów dzieci): krzesełko było przekazywane z pokolenia na pokolenie i nadal można je znaleźć w domach ludzi po pięćdziesięciu latach.
Odpowiedź designu na katastrofę ekologiczną spowodowaną przez tworzywa sztuczne nadal koncentruje się na sferze zachowań, choć dziś ma na celu przede wszystkim przywrócenie tym materiałom społecznej godności, abyśmy bardziej świadomie dokonywali wyborów. Jest to część szerszego zjawiska, które dotyczy nie tylko tworzyw sztucznych. Daphne Stylianou, badaczka designu i była współpracowniczka Material Driven, brytyjskiej platformy, na której projektanci i startupy mogą prezentować swoje innowacje w tej dziedzinie, ukuła termin „antropologia materiałów”, aby opisać coraz większą uwagę, jaką społeczność projektantów poświęca ich społecznej roli. Wiąże się to z ich zdolnością do wpływania na zachowania ludzi poprzez promowanie wyższego stopnia troski i szacunku, w przeciwieństwie do braku godności, który zazwyczaj przypisujemy przedmiotom codziennego użytku.
Próbka z kolekcji Smile Plastics zaprojektowanej przez projektantów Studio Smile, Adama Fairweathera i Rosalie McMillan. Studio oferuje niewielki wybór produktów lifestyle’owych wykonanych z tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu © Smile Plastics
Nadawanie wartości obiegowym tworzywom sztucznym
W całej Europie coraz więcej innowacyjnych projektów dotyczących projektowania materiałów znajduje nowe i zrównoważone możliwości dla tworzyw sztucznych, których celem jest przekształcenie ilości wyrzucanych odpadów w estetyczne materiały oraz włączenie bioplastików do strategii projektowania produktów o długiej żywotności. W obu tych obszarach motywem przewodnim jest tworzenie piękna wsparte przekonaniem, że materiały projektowe mogą stać się ambasadorami wartości, jakie niosą ze sobą świadome wybory produktów.
Młodzi projektanci są siłą napędową tego rodzaju eksperymentów, często samodzielnie, a łącząc siły z inżynierami i firmami, wytwarzają materiały przy użyciu technik półprzemysłowych. Wiele z nich pochodzi z przetwarzania odpadów mieszanych, które nie zostały odzyskane w ramach przemysłowych lub publicznych systemów recyklingu, kupionych lokalnie i przerobionych, praktycznie ręcznie, w celu sprzedaży w Internecie – podtrzymując nowy alfabet upcyklingu, w którym materiały z recyklingu są przekształcane w przedmioty o wyższej wartości.
Ecothylene jest produkowany przez ecoBirdy, założoną przez Vanessę Yuan i Jorisa Vanbriela. Jest to coś więcej niż tylko technika selekcji, czyszczenia i recyklingu odpadów plastikowych: proces, na którym się opiera, oddziela stare plastikowe zabawki według kolorów, co prowadzi do zwiększenia potencjału estetycznego produktów z recyklingu. Proces separacji odbywa się w zadaszonym warsztacie, gdzie z zebranych plastikowych zabawek usuwane są inne materiały. W profesjonalnym centrum recyklingu plastik jest następnie dokładnie czyszczony w celu usunięcia wszelkich zanieczyszczeń i segregowany według kolorów © ecoBirdy
Ecothylene firmy ecoBirdy
Najnowszym i prawdopodobnie najciekawszym z tych przedsięwzięć jest ecothylene, tworzywo sztuczne pochodzące z recyklingu, opracowane przez firmę ecoBirdy w Belgii. Jego produkcja rozpoczyna się od procesu segregacji odpadów w oparciu o kolory (czerwony, zielony, żółty, niebieski, biały i bezbarwny), co pozwala na wysoki stopień kontroli w zakresie estetyki powstających produktów. Nowy materiał, zaprezentowany w 2018 r. przez ecoBirdy, firmę z Antwerpii, która stoi za jego opracowaniem, został (na razie) wykorzystany do stworzenia mebli dla dzieci: stolików, krzesełek i pojemników, wszystkich przyjemnie kolorowych i z opalizującym wykończeniem.
Produkty te są piękne, niezależnie od tego, że są przyjazne dla środowiska, i mają do opowiedzenia ważną historię. Surowce pochodzą ze zużytych plastikowych zabawek, które zamiast stać się odpadami, są odzyskiwane dzięki kampanii uświadamiającej prowadzonej w szkołach, której celem jest informowanie dzieci o problemie plastikowych odpadów i możliwych rozwiązaniach. Następnie do szkół dostarczane są pojemniki, a dzieci i ich rodzice proszeni są o zbieranie zużytych lub zepsutych zabawek, które w przeciwnym razie zostałyby wyrzucone. Projekt, w którym wykorzystuje się odpady z całej Europy, jest współfinansowany z unijnego programu na rzecz konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw (COSME).
Projekt ecothylene jest częścią szerokiej gamy programów, których celem jest zwiększenie wartości produktów odpadowych, które w przeciwnym razie nie zostałyby włączone do programów redukcji odpadów, dając im nowe życie.
Bioplastiki, możliwa przyszłość
Wspieranie upcyklingu jest jedną z możliwości nadania plastikowi drugiego życia, ale nie jest to jedyny sposób na rozwiązanie problemu jego oddziaływania. Włączenie bioplastiku do projektów wzorniczych jest równie, jeśli nie bardziej istotne.
Tworzywa sztuczne świadome ekologicznie
W ciągu ponad sześćdziesięciu lat od pojawienia się na scenie produkcyjnej tworzywa sztuczne bardzo się zmieniły. Często odnosimy się do nich w liczbie pojedynczej – plastik – podczas gdy w rzeczywistości ten scenariusz jest zaludniony przez wiele różnych formuł, które różnią się pod względem pochodzenia i wydajności, i które podlegają ciągłej ewolucji. W tym zmieniającym się świecie mnożą się „bio” wersje tradycyjnych wysokowydajnych tworzyw sztucznych, tj. pochodzących ze źródeł odnawialnych, a nie kopalnych, takich jak tzw. zielony polietylen i bio-poliester (PET). Nie są one jednak ani biodegradowalne, ani kompostowalne.
Dobra wiadomość jest taka, że choć może się to wydawać oksymoronem, biorąc pod uwagę stan naszych oceanów, dziś nawet tworzywa sztuczne mogą być ekologiczne. W ostatnich latach opracowano i udoskonalono rodzaje tworzyw biodegradowalnych i kompostowalnych, osiągając poziom wydajności, który sprawia, że nadają się one nawet do specjalistycznych zastosowań. Niektóre z nich nadal bazują na paliwach kopalnych, jak na przykład bursztynian polibutylenu (PBS): biodegradowalny i kompostowalny, otrzymywany jest w wyniku fermentacji bakteryjnej, a jego właściwości pozwalają na wykorzystanie go w zastosowaniach normalnie zarezerwowanych dla tworzyw niebiodegradowalnych. Wreszcie, istnieją biodegradowalne związki, które zamiast pochodzić z kukurydzy lub ziemniaków (które, jeśli będą stosowane w dużych ilościach, mogą spowodować zachwianie równowagi w użytkowaniu gruntów), bazują na węglu, jak na przykład opracowane we Włoszech polihydroksyalkaniany (PHA), tworzone przez firmę Lux-on poprzez wychwytywanie atmosferycznego CO2.
Projektowanie bioplastików do produkcji dóbr trwałych jest celem firm takich jak Crafting Plastics!, europejskiego studia projektowego z siedzibą w Berlinie i Bratysławie. Jego zespół poświęcił sześć lat na opracowanie Nuatanu, opatentowanego tworzywa sztucznego nowej generacji, opartego w 100 procentach na surowcach odnawialnych i ulegającego całkowitej biodegradacji, które studio wykorzystuje do tworzenia produktów o wysokiej wartości dodanej. Ten wysokowydajny materiał jest wynikiem długotrwałej interdyscyplinarnej współpracy pomiędzy Crafting Plastics!, Słowackim Uniwersytetem Technicznym i Panarą, słoweńską firmą początkowo specjalizującą się w produkcji folii polietylenowej. Od 2006 roku Panara inwestuje w bioplastiki i produkuje kilka rodzajów na bazie PHB (polihydroksymaślanu, biodegradowalnego tworzywa sztucznego wytwarzanego naturalnie przez bakterie), PLA (kwasu polimlekowego, polimeru pozyskiwanego z biomasy) lub biodegradowalnego i kompostowalnego poliestru.
Plasticiet to plastikowy materiał budowlany, który różni się wyglądem w zależności od odpadu, z którego został wykonany (sztywne lub miękkie tworzywa sztuczne) i przypomina kompozyty kamienne, takie jak lastryko czy odtworzony marmur. Jest produkowany i sprzedawany online przez studio o tej samej nazwie, założone przez Martena van Middelkoopa i Joosta Dingemansa, dwóch holenderskich projektantów z Rotterdamu © Plasticiet
Składający się w całości z roślinnych biopolimerów PLA i PHB pozyskiwanych z naturalnych źródeł, takich jak kukurydza czy skrobia ziemniaczana, Nuatan jest odporny na temperatury powyżej 100°C i ma programowalną żywotność od jednego do pięćdziesięciu lat, w zależności od mieszanki. Po umieszczeniu w kompostowniku przemysłowym, materiał ulega biodegradacji w wodzie, CO2 i biomasie. Opracowywana obecnie druga generacja będzie ulegać biodegradacji również w kompostach domowych, glebie i wodzie oceanicznej. Nowy materiał może być formowany wtryskowo i drukowany 3D lub „rozdmuchiwany” jak tradycyjne tworzywa sztuczne. Został on opracowany i dopracowany dokładnie w celu przyspieszenia przejścia na gospodarkę cyrkularną, optymalizując cykl życia od momentu produkcji aż do ostatecznego demontażu różnych produktów, w tym elektroniki użytkowej.
A co z możliwością recyklingu? Na tym polu również czyni się ważne kroki: włoski startup Direct 3D udoskonalił i opatentował specjalną głowicę ekstruderyjną, która pozwala na drukowanie 3D z granulatu, proszku lub zmieszanych wiórów, a nie tylko z klasycznych filamentów. Otwiera to drogę do wykorzystania tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu nawet w małych seriach produkcyjnych.
Również na większą skalę firma Dow Chemical, jeden z głównych producentów tworzyw sztucznych na świecie, ogłosiła niedawno, że opracowała sposób wykorzystania tworzyw sztucznych z recyklingu do produkcji alternatywnego asfaltu. A w Holandii projekt Plastic Road jest obecnie testowany na ścieżkach rowerowych w Rotterdamie, a jego celem jest stworzenie dróg, które integrują okablowanie i systemy dystrybucji wody w całości z odpadów plastikowych odzyskanych z oceanów i wycofanych ze spalarni.
Wyzwanie jest więc otwarte.
Polish
English
French
German